"ینی‌چریان": سپاه منحصر به فرد عثمانی ها + عکس

بهترین‌ها: «ینی‌چری» به معنی سپاه نو است و تأسیس این دسته به دوران اورخان نسبت داده شده است. با توجه به اینکه ینی‌چریان از میان عجمی اوغلان‌ها انتخاب می‌شدند، باید پس از تشکیل عجمی اوغلان‌ها (در زمان مراد اول) به‌وجود آمده باشند. در این میان برخی از منابع نیز تشکیل آن را به دوران مراد اول نسبت داده‌اند اما هرچه باشد، ینی‌چریان برآمده از قانون «پنچیک» بودند و تحت تأثیر فرقۀ بکتاشیه به‌وجود آمدند.

از تشکیلات اولیۀ «اوجاق» ینی‌چری اطلاعی در دست نیست و قوانین اوجاق به مرور زمان تکمیل گردید و تشکیلات آن به تکامل رسید. یکی از دلایل مهم تشکیل ینی‌چریان، توسعۀ قلمرو بر اثر فتوحات و کمبود نیروی نظامی بوده است. به عبارت دیگر برای فتوحات در روم ایلی و محافظت از آن، به ارتشی دائمی نیاز بود.

ینی‌چریان متناسب با تعلیمات بکتاشیه تربیت می‌شدند و به‌شدت به آداب آن پایبند بودند. اینان به‌شدت تحت حمایت حاجی بکتاش ولی (رهبر بکتاشیان) قرار داشتند و خود را بکتاشیه و فرماندهانشان را «آغایان بکتاشیان» می‌نامیدند؛ از ‌همین رو بود که نود‌ونهمین «اورته» خود را به درویشان بکتاشیه اختصاص داده بودند. علاوه بر تعلیمات بکتاشیه، آداب رزم نیز به ینی‌چریان آموزش داده می‌شد. مکانی به نام «ینی‌چری تعلیمخانه سی» یا «یکیچریان خانه سی» به این امر اختصاص یافته بود. امر آموزش به وسیلۀ «تعلیمخانه چی»‌ها که اورته پنجاه و چهار ینی‌چریان را تشکیل می‌دادند، انجام می‌شد و زیر نظر «تعلیمخانه جی‌باشی» قرار داشتند.

اوجاق ینی‌چری به سه بخش «یایابکلر» (جماعت/ یایاباشی/ سرپیادگان)، «سگبان» و «آغا بلوکلر» (بلوکباشی/ بلوکلی) تقسیم می‌شدند که به ترتیب از ۶۵، ۳۴، و ۶۱ اورته تشکیل می‌شدند. یایاباشی‌ها اولین اورته‌های اوجاق ینی‌چری را تشکیل می‌دادند. در بخش آغا بلوک‌ها نیز مقاماتی مانند «باش بلوکباشی»، «کتخدا»، «کتخدا یری» (جانشین کتخدا)، «محضر‌باشی» و … حضور داشتند. سگبان‌ها نیز گروهی بودند که ابتدا به کار شکار می‌پرداختند، اما در زمان مراد اول به امور نظامی نیز مشغول شدند و سرانجام در دوران محمد فاتح شصت‌وپنجمین اورته ینی‌چریان را تشکیل دادند.

اوجاق ینی‌چری دارای قوانین ویژه‌ای بود که محدودیت‌هایی را نیز شامل می‌گردید. افراد اوجاق ینی‌چری علاوه بر شرکت در جنگ، به وظایف دیگری نیز مکلف بودند. از جملۀ این وظایف، «یساقچی‌گری» (محافظت از قلاع و شهرهای ایالات) بود که اورته‌های ینی‌چری به نوبت و به مدت سه سال در قلاع نگهبانی می‌دادند که به گروه یادشده «نوبتچی» گفته می‌شد. در میان اینان گروهی داوطلب و بدون مواجب از ساکنان شهر یا قلعه به ینی‌چریان اضافه می‌شدند و جزء آنان به‌شمار می‌آمدند.

فرماندۀ اوجاق ینی‌چری، «ینی‌چری آغاسی» نام داشت که پنجاه‌وششمین اورته از آن وی بود و در آن تعدادی «نوبتچی» و صد نفر «حربه‌جی» برای انجام امور اورته و محافظت از آن حضور داشتند وی به سبب فرماندهی کل اوجاق ینی‌چری، «اوجاق آغاسی» نامیده می‌شد. به دلیل اهمیت داشتن این منصب برای سلطنت، همواره این صاحب‌منصب از میان معتمدترین افراد انتخاب می‌شد. تا آغاز سدۀ شانزدهم میلادی این صاحب‌منصب از میان اوجاق ینی‌چری انتخاب می‌شد، اما به دلیل تمایلات آشوب‌طلبانه، این رویّه به مدت طولانی از میان برداشته شد و ینی‌چری آغاسی از میان افراد معتمد دربار انتخاب می‌شد از وظایف وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: رسیدگی به نظم و انضباط استانبول، انتظام نیروهای قلاع و استحکامات، بازدید از کوچه‌ها و اصناف، تنبیه متخلفان و مجرمان و همراهی وزیر اعظم در آتش‌سوزی‌ها. وی همچنین دارای دیوانی به نام «آغا دیوانی» بود که حضور وی در آن الزامی بود.

محمود شوکت در کتاب «عثمانلی تشکیلات و قیافت عسکریه سی» (تشکیلات و پوشش نظامی عثمانی) پوشش ینی‌چری آغاسی را این گونه آورده است: بر سر کلاهی به نام «قلفات» می‌نهاد و چوقه/ چوخه سرخ رنگ بر تن می‌کرد. خفتانی بدون آستین به نام «اوست» بر روی چوقه می‌پوشید که گاهی آستینی از اطلس سفید یا زرد رنگ بر آن دوخته می‌شد. نیز شلواری سرخ‌رنگ و کفش‌هایی زرد به پا می‌کرد.

از مسئولان زیردست ینی‌چری آغاسی می‌توان به این مناصب و مشاغل اشاره کرد: 

•«قول کتخداسی» که «اوجاق کتخداسی» و «کتخدا بک» نیز نامیده می‌شد و معاون ینی‌چری آغاسی به‌شمار می‌آمد؛

•«سگبان‌باشی» که فرماندۀ بخش سگبان‌های ینی‌چری بود؛ 

•«زغرجی‌باشی» فرماندۀ اورته شصت‌وچهارم؛ 

•«صامسونجی» فرماندۀ اورته هفتادویکم؛ 

•«طورناجی» فرماندۀ اورته شصت‌وهشتم؛ 

•«خاصکی‌ها» فرماندهان اورته‌های چهاردهم، چهل‌ونهم، شصت‌وششم و شصت‌وهفتم؛ 

•«محضر آغا» فرماندۀ اوطه های نامعین؛

•«کتخدا یری» جانشین معاون؛

•«باش بلوکباشی» پرسابقه‌ترین افراد آغا بلوک؛

•«ینی‌چری افندیسی» مسئول امور مالی ینی‌چریان.

گروه‌های متعددی نیز در میان اورته‌های ینی‌چری وجود داشتند که مهم‌ترین آنها عبارت بود از: 

•«چیپلاق»[۳۵] ها؛ یعنی گروهی که برای ادای خدمت برهنه می‌شدند؛

•«سقّا»ها مسئول تأمین آب اوجاق که به آنها «سبیلچی» هم می‌گفتند؛

•«فودله خواران» ایتام ینی‌چریان که برای تأمین معاش، مقرری مشخصی دریافت می‌کردند؛

•«سردارلر» (سرداران) که از طرف ینی‌چری آغاسی، برای انتظام امور مناطق مأمور می‌شدند؛

•«نوبتچی‌ها» و «دیزدار» (دژدار)ها که به نوبت از قلاع نگهبانی می‌کردند؛

•«قوللقجی/ قره قوللقجی» به معنی خدمتکار که درواقع خدمۀ اوجاق و مسئول جاروکشی، تهیۀ هیزم و لوازم مورد نیاز اوطه بودند؛

•«قول قرنداشی» دسته‌ای که در اواخر سدۀ شانزدهم میلادی از سرزمین‌های بیگانه و غیر از اوجاق عجمی به اوجاق ینی‌چری راه یافتند.

ینی‌چریان در سال ۱۲۴۱ق/ ۱۸۲۵م از میان برداشته شدند.

تصاویر زیر از کتاب‌های تشکیلاتی (مانند «عثمانلی تشکیلات» و «قیافت عسکریه سی») و سفرنامه‌ها گردآوری شده است.